در دوران غيبت امام مهدي(عج) باورمندان مهدويت داراي رسالت و مسئوليت خطيري مي باشند. منتظران واقعي و راستين در جامعه منتظران جهت نيل به جامعه ايده‌آل مهدوي از پاي ننشسته و با تلاش و كوشش مضاعف و با ارائه برنامه و راهكارهاي تبليغي، زمينه شوق و علاقه مردم را جهت درك ظهور و آمدن حضرت مهدي(عج) دو چندان مي كنند. منتظران واقعي با اجراي دو مسئوليت در جامعه زمينه تحقق ظهور را تسهيل مي نمايند، نخستين مسئوليت كه شايد مهم ترين نيز باشد همان خود انديشي و خود سازي است؛ يعني منتظِر واقعي قبل از آن كه به فكر ديگران باشد (دگرانديشي داشته باشد) بايد با احياي شاخصه هاي مهدي پسند و مزين شدن به خصال نيك و اخلاق اسلامي خود را در زمره ياران واقعي امام مهدي(عج) قرار دهد. دومين مسئوليت بعد از خودانديشي، دگرانديشي مي باشد. در اين مسئوليت، منتظِر واقعي با تبليغ و اشاعه فرهنگ ناب مهدوي در ميان منتظران، عشق و علاقه آنان را نسبت به امام مهدي(عج) و ظهور او بر مي انگيزاند و مردم را نسبت به آمدن حضرت مهدي(عج) و تشكيل حكومت جهاني تشنه و مشتاق مي نمايد. در اين ميان نقش زنان ـ كه جمعيت انبوهي از مردم را تشكيل مي دهند ـ نقش خطير و مهمي است؛ زيرا قلمرو و نفوذ زنان در جامعه و ابعاد مختلف آن، داراي گستره وسيعي مي باشد؛ يعني علاوه بر جامعه، در خانواده و مدرسه و… جهت تربيت نسل منتظِر و پرورش ياران خاص حضرت، نقش بي نظير و بي بديلي را بر عهده دارند. از اين رو زنان منتظِر به خاطر جايگاه مهم اجتماعي، و خانوادگي در صورت انجام صحيح مسئوليت، منتظران و جامعه منتظران را به سوي جامعه ايده‌آل مهدوي سوق خواهند داد.
زمينه سازي: مقدمه چيني، آماده ساختن استعداد و تهيه مقدمات براي منظوري را زمينه سازي گويند[1].
ظهور در لغت: آشكار شدن چيز پنهان[2]، پديدار شدن و هويدايي را گويند[3]. ظهور در مباحث مهدويت به معناي ظاهر شدن حضرت مهدي(عج) پس از زيستن طولاني، جهت برپايي حكومت عدل جهاني است. نكته مهم در ظهور، مسبوق بودن آن به غيبت است.[4] نقش: كنايه از طرح تازه افكندن و صورت نو ظاهر ساختن مي باشد.[5]
اجتماع در لغت: كاري كه به اجتماع و به همگان بستگي داشته باشد، آن چه مربوط به گروهي كه با هم زندگي مي كنند، باشد[6].
اجتماع در اصطلاح، «در گسترده ترين معنا، آن گونه كه در مورد انسان ها به كار برده مي شود، هر نوع رفتار يا نگرشي است كه از طريق تجربه حال يا گذشته از رفتار ساير مردم(مستقيم يا نامستقيم) تأثير پذيرفته باشد، يا اشاره به رفتاري است كه به سوي مردم جهت گيري شده باشد.[7]
فرهنگي در لغت: به چيزي گفته مي شود كه منسوب به فرهنگ باشد و فرهنگ به معناي دانش، علم، معرفت و يا مجموعه آداب و رسوم گفته مي شود[8].
فرهنگ در اصطلاح، «شامل الگوهايي است؛ آشكار و نا آشكار از رفتار و براي رفتار كه به واسطه نمادها حاصل مي شود و انتقال مي يابد؛ نمادهايي كه دست آوردهاي متمايز گروه هاي انساني و از جمله تجسم هاي آن ها را در كار ساخت تشكيل مي دهند. هسته اصلي فرهنگ، شامل عقايد سنتي و به خصوص ارزش هاي وابسته به آن هاست».[9]
سياسي در لغت: «منسوب به سياست؛ و سياست، حكم راندن به رعيت و اداره كرن امور مملكت و حكومت كردن را گويند».[10] سياست در اصطلاح، «يك برنامه پيش انديشيد‌ني براي هدف ها و طرز عمل هاست. فرايند سياست، عبارت است از ضابطه مندي، اعلام و به كار بستن تقاضاها و چشم داشت ها».[11]
اقتصادي در لغت: «منسوب به اقتصاد»[12] را گويند. اقتصاد در اصطلاح، اين گونه تعريف شده است: «علم اقتصاد، رفتار انسان را در ارتباط با وسايل كمياب كه موارد استعمال گوناگون دارند، به اهداف معين، هم چون حداكثر كردن درآمد، مطالعه مي كند و اين مطالعه معمولاً با به كارگيري داده هاي قيمت در مقايسه، انجام مي شود. اما انتخاب ميان اهداف معين معمولاً مستلزم انتخاب ميان ارزش ها و سياست هاي اجتماعي است».[13]
1. ديدگاه ها در مورد زمينه سازي
در روايات اسلامي، مطالب بسياري در مورد انتظار و فرج آمده و به منزله بهترين اعمال معرفي گرديده است. رسول گرامي اسلام(ص) مي فرمايد: بهترين اعمال امت من، انتظار فرج(گشايش) خداوند عزوجل است. [14] هم چنين فرموده‌اند: بهترين عبادت، انتظار فرج است. [15] برداشت هاي متفاوت از مفهوم انتظار، موجب گرديده تا نظرات متفاوت و متضاد رخ بنمايد و بر اساس اين برداشت ها، تكاليف متفاوتي ارائه شود. براي روشن شدن وظيفه شيعيان و منتظران واقعي حضرت، بررسي نظريات و ديدگاه ها و در نهايت روش صحيح آن ضروري به نظر مي رسد.
1 ـ 1 زمينه سازي منفي
عده‌اي انتظار فرج را به اين معنا دانسته‌اند كه جامعه بايستي به حال خود رها شود و نبايد به فساد آن توجهي نشان داد تا زمينه ظهور ـ كه دنيايي پر از ظلم و فساد است ـ فراهم آيد. عده‌اي فراتر از اين عقيده معتقدند نه تنها نبايد جلوي فساد و گناهان را گرفت، بلكه بايستي به آن ها دامن زد تا هر چه بيشتر زمينه ظهور حضرت(عج) فراهم آيد.[16] اين انتظار همواره مورد مذمّت و سرزنش قرار گرفته است؛ چرا كه منجر به تعطيل شدن حدود و مقررات اسلامي گشته و با موازين اسلامي و قرآني سازگاري ندارد.[17]
2 ـ 1 عدم زمينه سازي
برخي با تمسك به بعضي روايات، مانند: «هر علم و پرچمي قبل از ظهور قائم، باطل است»، هرگونه زمينه سازي و تشكيل حكومت را باطل و بر خلاف اسلام مي دانند و آن را در راستاي بسته شدن باب مهدويت برشمرده‌اند. از اين جمله مي توان به انجمن حجتيه اشاره نمود كه به وسيله شيخ محمود ذاكر زاده تولايي، معروف به شيخ محمود حلبي(1279 ـ 1376ه ـ ش) تأسيس شد و پس از انقلاب اسلامي نيز به دليل تضاد افكار آنان با انقلاب اسلامي، نه تنها با آن همكاري نكردند، بلكه در مواردي با آن مقابله نيز مي كردند. اين گروه در پي سخنراني حضرت امام خميني(ره) مبني بر مذمت كساني‌كه معتقد به زياد شدن فساد براي ظهور امام زمان(عج) بودند طبق بيانيه‌اي به طور رسمي انحلال خود را اعلام كرد.[18] اين گروه هيچ مسئوليتي را متوجه مردم نمي دانند، بلكه تنها، دعا را براي ظهور حجت، لازم مي دانند.
3 ـ 1 زمينه سازي مثبت
«زمينه سازي مثبت» را بايد در معناي«انتظار سازنده» جستجو نمود. انتظار سازنده، همان انتظار راستيني است كه به عنوان«با فضيلت ترين عبادت» ياد شده است[19]. در طول يازده سده غيبت كبري امام عصر(عج) درخشان ترين چهره‌اي كه به اين «انتظار سازنده و زمينه سازي مثبت» جلوه خاص بخشيده است، حضرت امام خميني (ره) كه با طرح انديشه حكومت اسلامي در عصر غيبت، به«انتظار»، معنا و مفهوم تازه‌اي بخشيد. ايشان ضمن مقابله با ديدگاه هايي كه انتظار را«تن دادن به وضع موجود» مي دانستند، فرمودند: انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است و ما بايد كوشش كنيم تا قدرت اسلام در عالم تحقق پيدا كند و مقدمات ظهور، ان شاءا… تهيه شود.[20] هم چنين ايشان معتقد بودند، با گسترش اسلام راستين در جهان و مبارزه با جهان خواران، بايد زمينه ظهور منجي موعود را فراهم نمود.[21] مهم ترين تفاوت بين مكاتب ديني و غيرديني، اميد به آينده‌اي روشن است كه در افراد، ايجاد انگيزه تحرك مي نمايد. تجلي اين اميد در مكتب تشيع در ظهور منجي موعود، مهدي صاحب‌الزمان(عج) بوده و تحرك به سوي آن در«انتظار سازنده» نهفته است. بنابراين، انتظار به معناي«فراهم آوردن زمينه هاي ظهور، ظلم ستيزي به مقدار توان و آمادگي براي ظهور حضرت»[22] مي باشد، اين زمينه سازي به مثابه ضرورت اسلام و قرآن مطرح، و وظيفه تمام مسلمين مي باشد. دلايل عقلي و نقلي، ما را به اين صحيح رهنمون مي سازد؛ زيرا مسلماني كه خود را پاي بند احكام اسلام مي داند، اجازه نمي دهد هيچ يك از آيات و رواياتي كه درباره امر به معروف و نهي از منكر، حدود و ديات، جهاد، كمك به محرومان، چگونگي برخورد با ظلم و عدم تسليم در برابر ستم و … مي باشند، تعطيل و عمل نشود[23].
2. زمينه سازي و جايگاه زنان
زمينه سازي و آمادگي براي ظهور حضرت مهدي(عج) در روايات، بيانگر اهميت نقش مردان و زنان مؤمن است. رسول خدا مي فرمايد:[24] «گروهي از مردمِ مشرق، بيرون آمده براي ظهور حضرت مهدي(عج) زمينه سازي مي كنند، يعني سلطنت ايشان را فراهم مي سازند».[25] به گواه ديگر روايات، ايرانيان نقش بزرگي در زمينه سازي ظهور حضرت دارند و اين روايات، ضمن بشارت، هشداري به وظيفه سنگين ايران اسلامي نيز مي باشد. زمينه سازان انقلاب جهاني حضرت مهدي(عج)، منتظران راستيني هستند كه در انتظار حضرت حجت(عج) روز شماري مي كنند و در اين زمينه، جنسيت معنايي ندارد؛ تنها تفاوت، به چگونگي كارآيي هر يك از مردان و زنان برمي گردد. در نظام اسلامي، زن و مرد از نظر حقيقت وجودي يكسان هستند و ملاك برتري انسان ها در تقواست.[26] چنان كه خداوند مي فرمايد: «گرامي ترين شما نزد خدا با تقواترين شماست»[27] و معيار پاداش انسان ها بر اساس عمل صالح است و تفاوتي بين زن و مرد نمي باشد. هم چنين در جاي ديگري مي فرمايد: «و هر كس كار شايسته كند ـ چه مرد باشد يا زن ـ در حالي كه ايمان داشته باشد، در نتيجه داخل بهشت مي شود».[28]
صرف نظر از حقيقت وجودي انسان ها، نمي توان تفاوت هاي ظاهري و جسمي و رواني مرد و زن را ناديده گرفت. هر يك طبق نظام خلقت، داراي جايگاه ويژه‌اي مي باشند؛ بنابراين قراردادن هر يك در جايگاه صحيح خود موجب رشد و شكوفايي آن ها مي گردد. آشنايي با وظايف منتظران واقعي و عمل به آن ها در سطح افراد و جامعه، موجب اصلاح جامعه مي گردد و مقدمات ظهور را مهيا مي سازد و آگاهي لازم را در پيروان و ياران راستين او فراهم مي آورد. بنابراين وظيفه هر مسلمان مدعي، حمايت ولايت است كه با وظايف خود آشنا گردد و درصدد عمل به آن ها برآيد.
1 ـ 2 نقش زنان در تاريخ زندگي امام
مواردي كه براي فرد منتظر برشمرده مي شود، براي زن و مرد يكسان است. ولي آن جا كه بحث چگونگي زمينه سازي پيش مي آيد، زنان در زير ساخت ها قرار مي گيرند.
امام خميني(ره) درباره زنان مي فرمايند: «زن، مربي جامعه است. از دامن زن انسان پيدا مي شود. مرحله اول مرد و زن صحيح، از دامن زن است. مربي انسان ها، زن است».[29] نقش زيربنايي زن در تولد و رشد صاحب الامر(عج)، مشهود است كه از هنگام تكوين و تولد ايشان آغاز، و سپس با طي مراحل رشد، زمينه هاي امامت ايشان فراهم مي گردد. آمادگي نرجس خاتون براي همسري با امام حسن عسكري (ع) از آن جمله است كه با تحمل سختي ها همراه بود. در حالي كه نرجس خاتون در قصر پدر به عنوان ملكه، امكانات بسياري در اختيار داشت. ولي دل بستگي او به امام حسن عسكري(ع) ـ كه قطعاً از صفاي دل او نشأت مي گرفت ـ موجب شد تا رنج اسارت را بپذيرد و با حفاظت و صيانت از حريم خود به وصال يار برسد[30]. مرحله ديگر زمينه سازي را مي توان در پرورش نرجس خاتون نزد عمه بزرگوار[31] امام زمان(عج) جستجو نمود؛ هنگامي كه براي تعليم آداب اسلامي از محضر آن بزرگوار استفاده مي نمود؛ چرا كه تكوين و رشد امام، علاوه بر صلب شامخ، نيازمند رحم پاك مي باشد. و اين ها بيانگر نقش اساسي زنان در زمينه سازي و مقدمات پيش از تكوين، هنگام حمل و سپس به دنيا آمدن امام مي باشد كه دور از چشم همگان، جز عده‌اي خواص صورت پذيرفت. با آغاز امامت امام در دوران غيبت صغري نيز مردم با مراجعه به مادر امام حسن عسكري(ع) كه معروف به جده بود، به حل مشكلات خود مي پرداختند و اين مسأله، حضور زنان در زمينه هاي اجرايي را گوش زد مي نمايد.[32] بنابراين زنان قبل و بعد از غيبت امام عصر(عج) در عرصه هاي مختلف براي حضرت زمينه سازي مي كردند و هم چنان اين سيره ادامه دارد.
3. محدوده زمينه سازي فردي
مؤمنين حقيقي كساني هستند كه ايمان آن ها با عمل صالح پيوند خورده است. نمايانگر اين مهم، بيان آياتي است كه در آن ها حدود 49 بار عبارت(الذين آمنوا) و (عملوا الصالحات) در قرآن كريم، همراه هم آمده است. البته ايمان و عمل صالح بدون ولايت ائمه(ع) و بيزاري از دشمنان آن ها محقق نخواهد شد. ابوبصير بيان مي كند: امام صادق(ع) روزي فرمود: آيا به شما در مورد چيزي خبر ندهم كه خداوند عزوجل عملي از بندگان را بدون آن قبول نمي كند؟ گفتم: آري، فرمود: شهادت به اين كه جز خداي يگانه خدايي نيست و اين كه محمد(ص) بنده او و رسول اوست و اقرار به آن چه خدا به آن امر نموده است و ولايت و دوستي ما و برائت و بيزاري از دشمنان ما، يعني تسليم ايشان شدن و ورع اجتهاد و طمأنينه و تلاش و انتظار قائم را داشتن.[33]
1. حيطة شناخت كه تجلي گاه بينش انسان ها مي باشد 2. حيطه عاطفه كه گرايشات انساني را جهت مي بخشد 3. حيطه رفتار كه اعمال و كردار آدمي را شكل مي دهد.
1 ـ 3 حيطه شناخت
اگر انسان خود را شناخت، به معرفت پروردگار نائل خواهد آمد و از جمله ويژگي هاي زمينه سازان ظهور، شناخت حقيقي خداوند متعال است. حضرت علي(ع) در اين باره فرموده‌اند: «مردان مؤمني كه خدا را در كمال شايستگي شناخته‌اند و ايشان، ياوران مهدي در آخرالزمانند.» [34] پس از شناخت خداي متعال، شناخت حجت و امام او در روي زمين براي هدايت انسان ها از مهم ترين وظايف مؤمنان محسوب مي شود؛ چرا كه«هر كس امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهليت مرده است».[35] شناخت امام زمان(عج) به سبب ويژگي هاي خاصي هم چون ولادت پنهان، زيست پنهان، امتحانات سخت و دشوار و … از اهميتي دو چندان برخوردار است.[36] كسي كه خود را مهياي ظهور حضرت مي سازد در مرحله اول با شناخت صحيح، انگيزه لازم ايمان و عمل صالح را به دست مي آورد و اين شناخت، زمينه ساز اقدامات بعدي در زمينه گرايشات و كردار فردي است. كسب معرفت صحيح به دريافت عقلي افراد باز مي گردد. البته بايد توجه داشت مراد از عقل در اين موارد، عقل اجتماعي و در كارهاي اجرايي نيست كه معمولاً برترين آن به مردان نسبت داده مي شود؛ بلكه مراد، عقلي است كه با آن به كسب كمالات پرداخته مي شود و در اين زمينه، مردان و زنان تفاوتي ندارند.[37] بنابراين كسي كه به شناخت و معرفت امام زمان(عج) ره نيابد، نشانگر آن است كه خداي خود را نشناخته است و كسي كه خداي خود را نشناسد، از دين گمراه گرديده است.[38] براي درك معرفت صحيح بايد از خداي متعال كمك و ياري خواست[39] و چنان كه خواهيم گفت ره يافتن زنان در اين زمينه از طريق عاطفه و احساسات هموارتر است.
2 ـ 3 حيطه عاطفه
دوستي و محبت از شناخت ناشي مي شود و شناخت صحيح خدا و ائمه معصومين (ع) ايجاد محبت و مودت مي نمايد. امام صادق(ع) مي فرمايد: «هر چيزي پايه و اساسي دارد و اساس محبت و دوستي ما شناخت اهل بيت است».[40] بنابراين، محبت نشانه ايمان كامل است. هم چنين امام صادق(ع) در مورد قول خداوند متعال كه مي فرمايد: (و من يطع الله و رسوله) فرمودند: در مورد ولايت علي(ع) و ائمه بعد از ايشان است كه پس از آن خداوند فرمود: (فقد فاز فوزاً عظيماً).[41] ولايت به معناي قبول امامت و سرپرستي ائمه(ع) است و وظيفه منتظران نسبت به امام غايب، احترام خالصانه به آن حضرت است كه با شنيدن لقب قائم، به احترام آن حضرت بلند شوند[42] و آمادگي خود را براي همراهي حضرت اعلام نمايند. ايجاد ارتباط عاطفي با امام عصر(عج) در زنان بسي آسان تر از مردان مي باشد؛ چرا كه زنان در بخش دل و قلب و گرايش و جذبه موفق تر از مردانند[43] و انعطاف پذيري زنان در اين رابطه بيشتر از مردان است. لذا پس از شناخت امام زمان(عج) بهتر و راحت تر مي توانند با او ارتباط روحي برقرار سازند و شايد به همين دليل مدعيان دروغين ارتباط با امام زمان (عج) از اين حربه عاطفي در زنان سوء استفاده مي كنند كه براي مبارزه با اين سوء استفاده ها بايد كيفيت شناخت و ارتباط صحيح با امام زمان(عج) را در جامعه ترويج نمود. عشق ورزيدن به امام زمان(عج) تنها در ارتباط با آن حضرت خلاصه نمي شود؛ بلكه وجود هر كس كه سرشار از عشق امامت و ولايت است، خود را سرا پا مهياي خدمت گزاري براي حضرت مي نمايد و در زمان غيبت نيز خدمت به ياران حضرت را سر لوحه كارهاي خود قرار مي دهد.[44] زنان به دليل ظرافت و گرايش قلبي، داراي انعطاف بيشتر و يا حداقل همسان با مردان در جنبه ذكر مي باشند[45] و اين ذكر است كه موجب تذكر و معرفت الهي مي گردد. در جامعه اسلامي، كارهاي اجرايي خانواده بر عهده مرد نهاده شده، اما اساس خانواده كه بر مهر و محبت بنا شده است بر محوريت زن مي چرخد. اگر زنان جامعه اسلامي، مهر و محبت خدايي را در خانه پياده نمايند، اساس جامعه اسلامي نيز بر پايه محبت خدا و امام زمان(عج) شكل مي گيرد. متمركز نمودن گرايشات به سوي هدف متعالي خدمت گزاري به امام و ياران آن حضرت، موجب تمركز افكار و نيروهاي آدمي مي شود و موجب وحدت شخصيت مي گردد.[46] همين امر موجب مي شود تا ياران حضرت، افرادي محكم و استوار گردند و براساس آن چه در روايات آمده؛ «قلب هاي ايشان هم چون پاره هاي آهن است».[47] اين دل ها در مقابل دشمنان، سخت و محكم است، ولي براي دوستان پر از محبت و مودّت مي باشد. اين همان خصوصيتي است كه براي ياران پيامبر اعظم (ص) بر شمرده شده است: (محمد رسول‌الله و الذين معه اشداء علي الكفار رحماء بينهم ).[48] در ديگر روايات، فضيلت و برتري ياران قائم بر اهل هر زماني بيان گرديده است. امام سجاد(ع) در اين باره فرموده‌اند: «غيبت دوازدهمين ولي خدا از اوصياء رسول الله(ص) و ائمه بعدش ادامه پيدا مي كند. اي اباخالد، همانا اهل زمان غيبت امام، به امامت امام غايب معتقد مي باشند و در انتظار ظهورش به سر مي برند؛ ايشان با فضيلت ترين اهل هر زماني هستند؛ زيرا خداوند متعال به ايشان عقل و فهم و معرفتي عطا كرده كه غيبت، نزد ايشان هم چون، مشاهده است».[49]
3 ـ 3 حيطه رفتار
رفتار انسان، نمايانگر افكار و عقايد او است. يكي از وظايف مهم منتظران، خود سازي و مراقبت بر رفتار خويشتن است تا در پي آن ديگران و جامعه نيز به رفتار صحيح متمايل شوند. رفتار صحيح، نتيجه گرايشات درست، و گرايش هاي صواب در سايه اعتقاد نامناسب ايجاد مي شود. امام صادق(ع) مي فرمايند: «شما صالح نمي شويد تا معرفت پيدا نكنيد و معرفت پيدا نمي كنيد تا باور و اعتراف نداشته باشيد و باور و اعتراف نخواهيد داشت تا تسليم نشويد».[50] رفتار و كرداري از مؤمن منتظر قابل پذيرش است كه با قوانين اسلام مطابق باشد. به عبارت ديگر، انسان مؤمن، خود را تسليم اوامر الهي مي نمايد و احكام و دستورات الهي را در حد فهم و درك خود به اجرا در مي آورد و در مواردي نيز كه براي او درك پذير نيست، گردن مي نهد و سرا پا تسليم اوامر الهي مي شود. البته اين بدان معنا نيست كه تفكر، تعقل و تدبر را كنار گذارد و چشم و گوش بسته هر فرماني را بپذيرد؛ بلكه بايد نسبت به آن چه وظيفه او است، آشنا گردد و با استفاده از ابزار عقل و فهم، درصدد دست يابي به احكام اسلام برآيد و چنان چه در مواردي نسبت به صدور حكمي جزم پيدا نمود، ولي به حكمت آن دست پيدا نكرد، خود را تسليم اوامر الهي نمايد و به دليل عقل گريزي برخي مسائل به مقابله با آن ها نپردازد. امام سجاد(ع)، منتظران عصر غيبت را با اين صفت مي ستايد كه خداوند متعال به ايشان عقل و فهم و معرفت فراوان عطا كرده است.[51] يكي از عوامل خودسازي، حفظ خويشتن از انجام محرمات الهي است، اين فرمايش گوهربار حضرت علي(ع) است كه مي فرمايد: «دوري كردن از بدي ها بهتر از انجام خوبي هاست».[52] يكي از خطرات جدي كه مسلمانان عصر غيبت را تهديد مي كند، واقع شدن در فتنه‌ها و آزمايشاتي است كه امكان دارد دين آن ها را تباه و خراب نمايد. امام صادق(ع) اين خطر را چنين گوشزد مي فرمايند: «در آينده مبتلا به شبهه‌اي مي شويد، بدون وجود نشانه و پرچمي كه ديده شود و حضور امامي كه هدايت كند، از اين وضعيت نجات نمي يابد، جز كسي كه دعاي غريق بخواند». عبدالله بن سنان از آن حضرت سؤال مي كند، امام مي فرمايد: «يا الله، يا رحيم، يا مقلب القلوب، ثبت قلبي علي دينك».[53] زمان غيبت داراي شرايط حساس و خطرناكي است كه در صورت غفلت، اهل ايمان در مهلكات آن واقع مي شوند و بدون توجه، ايمان از قلب هاي آن ها خارج مي شود. بنابراين مؤمنين بايد با تمسك به دين خود لحظه‌اي از ياد خدا و امام زمان(عج) غافل نشوند. دين داري و اعتقاد صحيح به غيبت و امامت، كار دشواري است كه فقط از افراد اهل يقين و با استقامت ساخته است.[54] بهترين راه مقابله، تقويت مباني اعتقادي و در پرتو آن ايجاد معرفت و محبت حقيقي اهل بيت(ع) در دل مردم براي گسترش عمل به احكام اسلامي است. زنان در اين رابطه داراي نقش اساسي هستند و مي توانند با اقدامي اساسي در اين زمينه به كسب معارف اسلامي و الهي بپردازند و آن ها را در مورد خود و سپس با تأثيرگذاري در خانواده پياده نمايند؛ چرا كه نقش فردي زن در خانواده بسيار مؤثر مي باشد و با اصلاح خانواده ها، جامعه اسلامي نيز به رشد و تعالي مطلوب خواهد رسيد و منتظران واقعي امام عصر (عج) رشد خواهند نمود. انسان دين دار در پرتو دين در برابرتحريف ها و شبهه افكني ها، عملكرد ديني خود را رها نمي كند و با صبر و شكيبايي، دين خود را حفظ مي نمايد و با ذكر خدا و ائمه(ع) سعي در حفظ خود و ديگران مي نمايد. بنابراين يك فرد منتظر، ضمن اصلاح خود، به اخلاق نيك اسلامي مزين مي شود و با عمل به وظايف فردي خويش، احكام و دستورات قرآن را به كار مي بندد[55] وظايفي كه فرد نسبت به امام زمان(عج) به عهده دارد، در كتاب مكيال المكارم تحت 80 عنوان بيان گرديده است.[56] در عصر حاضر، احياي علوم اهل بيت(ع) توسط زنان در خانه ها، بسيار آسان گرديده است. در مرحله اول، استفاده از كتاب هاي احكام مراجع تقليد براي عمل كردن به احكام و ساير كتاب هاي اسلامي با هدف ارتقاي سطح علمي و در مرحله بعد، استفاده از رسانه هاي ارتباط جمعي، به راحتي امكان پذير است.
4. زمينه سازي زنان در خانواده
زن به منزله محور اساسي خانواده كه بنيان گذار رحم و قرابت است شالوده خانواده را بنيان مي گذارد و تأثيرات روحي و رواني زن را نمي توان در خانواده از نظر دور داشت. تأثير زن را در خانواده مي توان از جنبه هاي مختلف و به صورت مشهود، در نقش مادر و همسر در نظر گرفت. با توجه به اهميت اين دو نقش اساسي كه در قرآن نيز بدان اشاره شده است به بررسي نقش زنان در زمينه سازي ظهور مي پردازيم.
1 ـ 4 مادران، مربيان نسل آينده
اسلام، اهميت ويژه‌اي براي مادران قائل شده است و در قرآن كريم، ضمن سفارش نيكي به پدر و مادر، براي مادر جايگاه ويژه‌اي قرار مي دهد؛ چرا كه مادر با گوشت و جان خود فرزند را درون خود پرورش مي دهد و سختي حمل را بر دوش مي كشد و پس از آن با شير خود كودكش را تغذيه مي نمايد.[57] حضرت امام، شغل مادري را شريف ترين شغل مي شمارند: «اين مادر كه بچه در دامن او بزرگ مي شود، بزرگ ترين مسئوليت را دارد… شريف ترين شغل در عالم، بزرگ كردن يك بچه است و تحويل دادن يك انسان است به جامعه».[58] مادر مي تواند با اعمال و رفتار خود، كيفيت بندگي و حمايت از امام را به فرزندان بياموزد؛ هم چنان كه امام حسن مجتبي(ع)، شبانگاه تا صبح گاه، نظاره گر مادر خويش، حضرت زهرا(س) است كه از شب تا صبح به عبادت خدا مشغول است و در حق همسايگان دعا مي كند.[59] مادر كه جلوه گاه عشق به خدا و امام زمان(عج) است و هر صبح گاه خود را با دعاي عهد، آغاز مي نمايد و لقمه‌اي بدون نام خدا بر نمي دارد، گامي جز براي رضاي خدا بلند نمي‌كند، ساعات شب و روز خود را با ياد خدا و امام زمانش در خدمت همسر و فرزندانش قرار مي دهد، به طور مسلم جلوه گاه تعليمات نوربخش اسلام مي باشد و تأثيرات عميق باطني بر روي خانواده خود خواهد نهاد. دعوتي كه بر پايه مهر و محبت باشد، همواره پذيرفته مي شود و مادر به دليل جايگاه عاطفي كه در خانواده دارد، همواره مي تواند جلوه گاه جمال الهي و بهترين انتقال دهنده علوم و معارف اهل بيت(ع) باشد. مادران مي توانند با استفاده از شيوه هاي جديد تربيتي، ضمن تعالي خود، تربيت فرزندان را نيز دو چندان نمايند. جايگاه ارزشي مادران در اسلام چنان بالاست كه فردي نزد پيامبر (ص) آمده و از ايشان پرسيد: به چه كسي نيكي كنيم؟ پيامبر(ص) فرمودند: به مادرت و مرتبه چهارم كه مرد پرسيد، پيامبر فرمودند به پدرت[60] تربيت فرزندان صالح در دامان مادران موجب مباهات و افتخار پيامبر اعظم(ص) در روز قيامت به زيادي امت خود خواهد بود[61].
1 ـ 1 ـ 4 فرزندان، آينده سازان منتظر
والدين، محصول زندگي خود را در فرزندان خود جستجو مي نمايند و لذا براي رشد و تربيت آن ها به اموري اقدام مي كنند كه به نظرشان ضروري مي رسد. برخي اوليا، تنها به خوراك و پوشاك فرزندان خود اهميت مي دهند، ولي براي بعضي ديگر تعليم و تربيت فرزندان شان نيز اهميت دارد. كساني كه براي تعليم و تربيت فرزندان خود اهميت قائل اند ممكن است از دو طريق مستقيم يا غيرمستقيم به تربيت فرزندان خود همت گمارند؛ البته آن چه در اوايل سنين كودكي مورد نظر است، بيشتر تعليم غير مستقيم مي باشد. فرزندان در سنين طفوليت و كودكي تحت تأثير خانواده قرار دارند و از خانواده الگو مي پذيرند. بنابراين، برخورد صحيح خانواده با يك ديگر و آموزش غيرمستقيم كه فرزندان از راه الگوپذيري فرا مي گيرند، تأثير شگرفي در آينده آنان دارد. در اهميت و كيفيت تعليم و تربيت همين بس كه«براي دگرگون ساختن يك ملّت، هيچ راهي سريع تر و ساده تر از دگرگون ساختن نظام تعليمي و تربيتي آن ملّت نيست».[62] بنابراين، خانواده ها و نظام تعليم و تربيت اسلامي در كيفيت آموزش بايد نهايت دقت را به خرج دهند تا نسل آينده با اهداف نهايي اسلام تربيت شوند و نسلي سر گشته و بي هدف بار نيايند. اساس اوليه تربيت در خانواده بنا نهاده مي شود؛ چنان چه پدر و مادر تمام توجه خود را براي تربيت صحيح فرزندان به كار گيرند، مي توانند از تأثيرات منفي محيط به شدت كاسته و با ابراز محبت و پيوند عاطفي با فرزندان خود در شرايط بحراني، ياري گر آن ها باشند و با ايجاد تفريحات سالم براي آن ها از روي آوردن فرزندان خود به فساد جلوگيري نمايند. بايد با انتقال معارف مهدوي[63] از راه حفظ حديث، تلاوت روزانه قرآن براي امام زمان(عج)، حفظ و تلاوت دعا براي سلامتي امام زمان(عج) اهميت مسأله را براي كودكان گوشزد نماييم.
2 ـ 4 همسران، ياوران يار
ازدواج، از سنت هاي پسنديده اسلام است كه زن و مرد را در كنار هم قرار مي دهد. خداوند، وجود زن را در كنار مرد، مايه آرامش قرار داده است: «و از نشانه هاي او اين كه از[نوع] خودتان همسراني براي شما آفريد تا به وسيله آن ها آرام گيريد و ميان تان دوستي و رحمت نهاد».[64] طبيعت زن به دليل ظرافت، متقاضي محيط آرام و امن است و طبع پرتوان مرد، تاب و تحمل محيط هاي سخت كاري را دارد. بر همين اساس پيامبر اعظم(ص) در ابتداي زندگي حضرت فاطمه زهرا(س) و حضرت علي(ع)، كارهاي داخل منزل را به حضرت فاطمه(س) و كارهاي بيرون را به حضرت علي(ع) واگذار نمود كه موجب خرسندي حضرت فاطمه(س) شد؛ چرا كه از برخورد و معاشرت با مردان معاف شده بود.[65] مردان به لحاظ قوت بدني و شرايط خاص، مسئوليت جهاد و دفاع را بر عهده دارند، اما زنان به دليل ظرافت طبع و توانايي كم بدني از جهاد در ميدان جنگ معاف شده‌اند، اما در مقابل، مسئوليت ديگري براي آنان به منزله جهاد معين شده است و آن«خوب شوهرداري كردن»[66] مي باشد. چنان چه زني به وظايف اوليه خود خوب عمل نمايد و در شرايط عادي از همسر خود اطاعت كند و در بيرون از منزل نيز با رعايت حجاب و عفاف در وظايف اجتماعي مشاركت نمايد، همسر نيز مي تواند به خوبي به وظايف اسلامي خود عمل نمايد. نقش ديگرِ زنان، در شرايط بحراني، جنگ و دفاع است كه مردان، وظيفه دفاع از دين و سرزمين خود را بر عهده دارند. در اين زمان، زنان بايد نقش خود را در پشت صحنه به خوبي ايفا نمايند. زناني كه خود را منتظران حضرت مي دانند، بايد در تمامي صحنه ها در كنار همسر خود باشند و ضمن ياري او، در تربيت فرزندان صالح و رشد و تعالي ديني همسر خود بكوشند و هم پاي ايشان در ياري حضرت حجت(عج) كوشا باشند. پايداري زنان در صحنه هاي پشت جبهه و در سنگر خانه داري و همسرداري، مايه پشت گرمي مردان است و بنيان خانواده را محكم مي نمايد، و به واسطه استحكام خانواده كه جامعه كوچك به شمار مي رود، اجتماع انساني نيز مستحكم مي گردد و امكان اجراي احكام اسلامي و عدالت منتظر(مورد انتظار) فراهم مي آيد.
پي نوشت ها:
[1]. علي‌اكبر دهخدا، لغت نامه دهخدا، ذيل واژه مورد نظر.
[2]. خليل بن احمد فراهيدي، العين، ذيل واژه مورد نظر؛ محمدبن مكرم ابن منظور، لسان العرب، ذيل واژه مورد نظر.
[3]. علي‌اكبر دهخدا، پيشين، ذيل مورد نظر.
[4]. خدامراد سليميان، فرهنگ نامه مهدويت(بنياد فرهنگي حضرت مهدي(عج)، 1383)، چ اول، ص267.
[5]. علي‌اكبر دهخدا، پيشين، ذيل واژه مورد نظر.
[6]. محمد معين، فرهنگ فارسي، (تهران: انتشارات اميركبير، 1379) 6جلدي، ذيل واژه مورد نظر.
[7]. جوليوس گولد، ديليام كولب، فرهنگ علوم اجتماعي، (تهران: مازيار، 1376) چاپ گلشن، اول، ص29.
[8]. محمد معين، پيشين، ذيل واژه مورد نظر.
[9]. گولد و كولب، پيشين، ص 630 ـ 631.
[10]. معين، پيشين، ذيل واژه مورد نظر.
[11]. گولد و كولب، پيشين، ص630 ـ 631.
[12]. معين، پيشين، ذيل واژه مورد نظر.
[13]. گولد و كولب، پيشين، ص 529.
[14]. افضل اعمال امتي انتظار فرج الله عزوجل، معين، پيشين، ذيل واژه مورد نظر.
[15]. افضل العبادة انتظار الفرج، گولد و كولب، پيشين، ص29.
[16]. محمد محمدي ري شهري، ميزان الحكمه، 10 جلدي، نشر و چاپ مكتب العلوم الاسلامي، چ سوم، 1372، ج1، ص 285. (به نقل از بحارالأنوار، ج52، ص122).
[17]. همان(به نقل از بحار، ج52، ص125).
[18]. برگرفته از صحيفه نور، ج21، ص14-13.
[19]. سليميان، پيشين، ص60.
[20]. صحيفة نور، ج7، ص255.
[21]. سليميان، پيشين، ص 65ـ 52.
[22]. مرتضي مطهري، قيام و انقلاب مهدي(عج)، انتشارات صدرا، چ12، 1371، ص 61.
[23]. ابراهيم شفيعي سروستاني، نقش انتظار در پويايي جامعه، ماهنامه موعود، پيش شماره2.
[24]. ابراهيم شفيعي سروستاني، معرفت امام زمان(عج) و تكليف منتظران، ص 176ـ 180، با تلخيص.
[25]. قال رسول الله(ص): يخرج اناس من المشرق فيوطئون للمهدي يعني سلطانه.
[26]. محمدي ري‌شهري، پيشين، ج1، ص 284، (به نقل از بحار، ج52، ص 122).
[27]. (ان اكرمكم عندالله اتقيكم).
[28]. (مَنْ عَمِلَ سَيئَةً فَلَا يجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ يدْخُلُونَ الْجَنَّةَ).
[29]. صحيفه نور، ج7، ص339.
[30]. همان، اقتباس، ص53 ـ 52.
[31]. علي بن عيسي، اربلي، كشف الغمه، ج2، تبريز، 1381ق، ص 477.
[32]. محمد جواد طبسي، زنان در حكومت امام زمان(عج)، بنياد فرهنگي حضرت مهدي موعود(عج)، ص14.
[33]. سيدضياء مرتضوي، امام خميني و الگوهاي دين شناختي در مسايل زنان، نشر و چاپ دفتر تبليغات اسلامي، چ اول، 1378، ص 156(به نقل از صحيفه نور، ج6، ص185).
[34]. رجال مؤمنون عرفوا الله حق معرفته و هم انصار المهدي في آخر الزمان؛ محمدبن علي شيخ صدوق، كمال الدين، ج2، ص423ـ 417؛ محمدبن جرير طبري، دلايل الامامه؛ ص 267ـ 263؛ شيخ طوسي، الغيبه، ص214ـ 208؛ محمدبن حسن فتال نيشابوري، روضه الواعظين، ج1، ص 252 و علي بن عبدالكريم نيلي نجفي، منتخب الانوار المضيئه، ص 60ـ 53.
[35]. شيخ صدوق، همان، ج2، ص 430ـ 424؛ طبري، همان، ص 269ـ 268؛ شيخ طوسي، همان، ص 240ـ 238؛ فتال نيشابوري، همان، ج2، ص260ـ 256؛ نيلي نجفي، همان، ص 64ـ 60.
[36]. پايگاه اطلاع رساني معارف، ص 252.
[37]. نجم‌الدين طبسي، چشم‌اندازي به حكومت مهدي(عج)، ص 159 به نقل از فردوس الاخيار، ج3، ص449.
[38]. عن ابي بصير عن ابي عبدالله(ع)، إنه قال ذات يوم ألا اخبركم بما لا يقبل الله عزوجل من العباد عملاً الا به فقلت: بلي، فقال: شهادة ان لا له الا الله، ان محمداً عبده و رسوله و الاقرار بما امر الله و الولاية لنا و البرائه من اعدائنا يعني ائمه[الائمه] و التسليم لهم و الورع و الاجتهاد و الطمأنينه و الانتظار للقائم»، محمدباقر مجلسي، بحارالأنوار، ج52، ص140، ح5.
[39]. صادق سهرابي، «با انتظار در خيمه اش در آييم»، فصلنامه انتظار، ج5، ص 198.
[40]. «وكل شيئ اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البيت»، محمد كليني، كافي، دارالكتب الاسلاميه، ج2، ص46، ح2.
[41]. محمد كليني، اصول كافي، ج1، ص414، ح8.
[42]. سليميان، پيشين، ص210.
[43]. همان مدرك، ص210.
[44]. همان مدرك، ص212.
[45]. صدوق، خصال، ج2، ص541.
[46]. ماهنامه موعود، شماره 38، ص25.
[47]. صدوق، پيشين، ج2، ص541.
[48]. فتح، آيه29.
[49]. مجلسي، پيشين، ج52، ص122.
[50]. «انكم لا تكونون صالحين حتي تعرفوا و لا تعرفون حتي تصدّقوا و لا تصدّقون حتي تسلموا»، كليني، پيشين، ج1، ص181، كتاب الحجه.
[51]. مجلسي، پيشين، ج52، ص122، ح4.
[52].«اجتناب السيئات اولي من اكتساب الحسنات»، عبدالواحد تميمي آمدي، غررالحكم و دررالكلم، ص185، ح3514.
[53]. شيخ صدوق، پيشين، ج2، ص352، ح50.
[54]. علي سعادت‌پرور، ظهور نور، ترجمه‌اي از كتاب الشموس المضيئه، مترجم سيدمحمدجواد عزيزي، ص103.
[55]. ابراهيم اميني، دادگستر جهان، ص251.
[56]. ر.ك: سيدمحمدتقي موسوي اصفهاني، مكيال المكارم، فوائد دعا براي حضرت قائم عجل الله تعالي فرجه الشريف، مترجم سيدمحمدباقر قزويني، ص181 ـ ص575.
[57]. احقاف، آيه15و لقمان، آيه14.
[58]. صحيفه نور، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره)، ج7، ص464.
[59]. شيخ محمدبن الحسن الحر العاملي، وسائل الشيعه، ج7، ص112، ح42.
[60]. «جاء رجل الي النبي(ص) فقال: يا رسول الله، من ابر؟ قال: امك. قال: ثم قال: امك قال: ثم، قال: امك. قال: ثم قال: ابوك»، محمدبن الحسن الحر العاملي، پيشين، ج21، ص491.
[61]. قال رسول الله(ص): اكثروا الولد اكاثر بكم الامم غداً، همان، ج21، ص357.
[62]. اسماعيل شفيعي سروستاني، تعليم و تربيت، جايگاه و عملكرد آن، پيش شماره1، ماهنامه موعود.
[63]. ر.ك: علي اصغر احمدي، شيوه هاي ايجاد انس در كودكان و نوجوانان با وجود مبا رك امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف، ماهنامه موعود، ش34.
[64]. و من آياته أن خلق لكم من انفسكم ازواجاً لتسكنوا إليها و جعل بينكم مؤدّة و رحمة، روم، آيه21.
[65]. مجلسي، پيشين، ج34، ص81.
[66]. ابي جعفر(ع) قال: جهاد المرأة حسن التبعل، حسن بن فضل طبرسي، مكارم الاخلاق، ص215.
نويسنده: ريحانه هاشمي
برگرفته از وبلاگ عشق جاودان
[شنبه 1394-04-06] [ 05:25:00 ب.ظ ]
