سرطان ریه یکی از شناخته‌شده‌ترین و خطرناک‌ترین سرطان‌هاست که سالانه تعداد زیادی از مردم به آن مبتلا می‌شوند. از طرفی، این سرطان با مصرف دخانیات ارتباط تنگاتنگی دارد؛ به طوری که تقریبا 80 درصد از موارد سرطان ریه به استعمال قلیان، پیپ و سیگار مربوط است.

اما ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که کدام یک از محصولات دخانیات خطرناک‌ترند و احتمال ابتلا به این سرطان را بیشتر می‌کنند؟
برای پاسخ به این سوال، گفت‌وگوی ما را با دکتر محمدرضا معدنی، معاون اجرایی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران، بخوانید.


آقای دکتر! تاریخچه استعمال دخانیات به چه زمانی برمی‌گردد؟

مصرف دخانیات در دنیا بالغ بر دو هزار سال قدمت دارد و در طول این مدت هم دستخوش تحولات زیادی شده است. نخستین‌بار بومیان قاره آمریکا در دوران باستان به خواص گیاه تنباکو پی بردند. کریستف کلمب و همراهانش در سال 1492 میلادی به جزیره‌ای بین آمریکای شمالی و جنوبی رسیدند و متوجه شدند که افراد بومی این منطقه، گیاهی عجیب را روی آتش ریخته و دود آن را داخل ریه‌های خود فرو می‌برند.

کریستف کلمب به تصور اینکه این گیاه، ماده‌ای جادویی دارد، هنگام بازگشت مقداری از برگ‌ها و دانه‌های آن گیاه را با خود به اسپانیا برد و به این ترتیب توتون به اروپا راه یافت و مردم اروپا این گیاه را توباکو (tobacco) نامیدند که در ایران به تنباکو معروف است.

توتون که در سال 1605 میلادی در عثمانی، مصر و هند شناخته شده بود، توسط پرتغالی‌ها وارد ایران شد. اگر چه برخی بر این باورند که توتون نخستین ‌بار در سال 1590 میلادی وارد ایران شده است،اما بررسی اسناد تاریخی‌ نشان می‌دهد مصرف دخانیات در زمان شاه‌عباس در ایران رواج پیدا کرد.

ظاهرا سیگار پرمصرف‌ترین محصول دخانی در سراسر دنیاست. همین‌طور است؟

بله؛ سیگار جزو یکی از مهلک‌ترین محصولات اعتیادآور ساخته دست بشر است و از برگ کاغذ، فیلتر، توتون و اسانس و مواد نگهدارنده ساخته می‌شود. در این بین باید گفت که خطر اصلی را دود ناشی از استعمال این ترکیب ایجاد می‌کند.
نیکوتین ماده اصلی و موثر دود سیگار است که اعتیادآور بوده و با عوارض قلبی-عروقی و ایجاد اختلال در سیستم عصبی همراه است

منظورتان از خطر اصلی چیست؟

ببینید؛ دود سیگار دارای دو جریان اصلی و کناری است. جریان اصلی هنگام پک زدن وارد دهان و ریه می‌شود و جریان کناری در فاصله پک زدن‌ها از انتهای سیگار و هنگام بازدم وارد محیط و سپس ریه می‌شود که این دود از چهارهزار ماده مختلف با آثار آنتی‌ژنی، جهش‌زایی، سرطان‌زایی، دارویی و… تشکیل شده است.
در عین حال، دود سیگار شامل دو بخش ذره‌ای و گازی است.

بخش گازی 85 درصد دود سیگار را تشکیل می‌دهد و اکسیژن، نیتروژن و مونواکسیدکربن اجزای اصلی آن هستند. مونواکسیدکربن میل زیادی برای ترکیب با هموگلوبین خون دارد و در رقابت با اکسیژن برای ترکیب با هموگلوبین پیروز می‌شود. در نتیجه، انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن کاهش می‌یابد.

بخش ذره‌ای نیز 15 درصد دود سیگار را تشکیل می‌دهد و نیکوتین و قطران مهم‌ترین مواد تشکیل‌دهنده بخش ذره‌ای هستند. در عین حال، نیکوتین ماده اصلی و موثر دود سیگار است که اعتیادآور بوده و با عوارض قلبی-عروقی و ایجاد اختلال در سیستم عصبی همراه است.


آیا سیگارهای لایت، همان‌طوری که کارخانجات سیگارسازی ادعا می‌کنند، واقعا کم‌خطرترند؟

نه! به‌رغم قرن‌ها نوآوری تبلیغاتی، ادعاهای اغراق‌گونه، ایجاد ذهنیت بی‌خطر بودن یا کم جلوه دادن خطر برای سلامت، هیچ شواهد و مدارک مستندی وجود ندارد که نشان دهد سیگارهای Light (سبک) یا Mild (ملایم)، کم‌ضررتر از سیگارهای معمولی هستند و به طور کلی، وجود 40 نوع ماده سرطان‌زا در دود انواع سیگار به اثبات رسیده است.

اگر سیگار را با قلیان مقایسه کنیم، به چه نتیجه‌ای می‌رسیم؟ قلیان مضرتر است یا سیگار؟
با وجود اینکه قلیان کمتر مصرف می‌شود، اما حجم دودی که از آن وارد بدن می‌شود، 10 تا 20 برابر دود ناشی از مصرف سیگار است. یک نخ سیگار معمولا 500 سی‌سی تا یک لیتر دود تولید می‌کند، اما کشیدن یک قلیان کامل، 10 تا 20 لیتر دود تولید خواهد کرد.

از طرف دیگر سیگار معمولا انفرادی مصرف می‌شود، اما از یک قلیان صدها نفر استفاه می‌کنند.البته این روزها هنگام سرو قلیان در مراکز تفریحی، سر یک‌بار مصرف قلیان در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد تا به اصطلاح از انتقال بیماری‌ها جلوگیری شود، اما باید گفت این لوله قلیان است که حاوی انواع باکتری و ویروس است و ناقل بیماری‌هایی مانند سل و هپاتیت است.

استعمال یک نوبت قلیان، برابر با استعمال 70 نخ سیگار است

نمی‌توان میزان مصرف افراد را نیز نادیده گرفت؛ مثلا شخصی که روزی یک بار قلیان می‌کشد، در مقایسه با فردی که روزی یک پاکت سیگار مصرف می‌کند، احتمالا زودتر به سرطان ریه مبتلا خواهد شد.

کدام ضلع مثلث دخانیات، سلامت مصرف‌کنندگان را بیشتر تهدید می‌کند: سیگار، پیپ یا قلیان؟
همه‌شان به نوعی سلامت را به خطر می‌اندازند و نمی‌توان گفت یکی از آنها از دیگری بهتر یا بدتر است، اما برای بیان خطرهای پیپ باید از سیگار برگ شروع کنیم. سیگار برگ در واقع تنباکوی پیچیده شده در برگ تنباکو است و عموما مقدار تنباکوی این سیگارها چند برابر سیگارهای معمولی است و گاهی مقدار تنباکوی موجود در سیگاربرگ به اندازه 20 سیگار معمولی است.

البته در مورد مصرف پیپ در مقایسه با سایر محصول‌های دخانی مطالعه‌های کمتری انجام شده است. با این وجود، بیشتر حقایقی که در مورد سیگار برگ وجود دارد در مورد پیپ هم مصداق پیدا می‌کند. به طور مثال، دود ناشی از پیپ در مقایسه با سیگار قلیایی‌تر است و بنابراین برای ایجاد اعتیاد بالا به نیکوتین، نیاز به ورود مستقیم آن به ریه وجود ندارد.

در عین حال، به واسطه میزان بالای تنباکوی استفاده‌شده در پیپ، مصرف‌کنندگان و اطرافیان با دودی معادل سوختن چند نخ سیگار مواجه می‌شوند. از طرفی، مصرف‌کنندگان پیپ شانس بالاتری برای ابتلا به بیماری هایی از جمله بیماری انسدادی مزمن ریوی و سرطان های دهان، سر، گردن، حنجره، مری و ریه دارند.

یعنی نمی‌توان با قطعیت گفت که کدام یک از اینها خطرناک‌ترند؟
همین‌طور است، اما باز هم بستگی به میزان مصرف دارد. فرض کنید بخواهیم سه نفر را با شرایط یکسان از نظر سن، جنسیت، موقعیت زندگی و… با هم مقایسه کنیم که اولی روزانه یک پاکت سیگار مصرف می‌کند، دومی‌ مصرف مداوم پیپ دارد و فرد سوم روزی یک ساعت قلیان می‌کشد.

مسلما آنهایی که پیپ و قلیان می‌کشند، زودتر از فرد سیگاری با مشکل مواجه می‌شوند. اما نکته بسیار مهم این است که در نهایت هر سه این افراد، جان خود را به واسطه مصرف دخانیات از دست می‌دهند یا حداقل کمتر از افراد دیگر عمر می‌کنند و سالیان سال باید با انواع بیماری‌ها و سرطان‌ها دست‌وپنجه نرم کنند.

منبع: هفته نامه سلامت